Dla wielu Polaków to nieznana karta niepodległościowej historii. Wystawa autorstwa dr Anitty Maksymowicz z Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze pokazuje na unikatowych zdjęciach i dokumentach, pochodzących w większości z nowojorskiego archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP), Obóz Rekrutacyjny do Armii Polskiej we Francji, nazwany Obozem Kościuszko, założony w Niagara-on-the-Lake w Kanadzie. W imieniu Organizatorów wystawy i Wielkopolskiej Gwardii Honorowej zapraszamy do obejrzenia unikatowej wystawy.

Wystawa składa się ze 116 obiektów: zdjęć oprawionych w ramy o różnych formatach, banerów i plansz, z opisami w języku polskim i angielskim. Składają się na nią fotokopie zdjęć i dokumentów (czarnobiałe i kolorowe), plakatów, listów, wspomnień, szkiców i reprodukcje obrazów.

Program wystawy
1 lipca – otwarcie wystawy, początek zwiedzania;
Lipiec-sierpień – prezentacja autorska multimedialna prezentowana on-line na stronach ww. instytucji i na telebimie przy wejściu do galerii w bibliotece, projekcja na telebimie filmu z wycieczki weteranów – bohaterów wystawy – do Polski w 1927 r.
10 sierpnia – godz. 13, spotkanie autorskie (sala 82), oprowadzanie po wystawie przez autorkę.

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, ul. Ratajczaka 38/40

Na zdjęciach ukazano funkcjonowanie obozu, przez który przeszło – począwszy od jego powstania w październiku 1917 aż do rozwiązania w marcu 1919 r. – ponad 22 tysiące polskich ochotników, głównie ze Stanów Zjednoczonych. Rekruci, za zgodą Stanów Zjednoczonych, szkoleni byli na terenie Kanady przez oficerów kanadyjskich za pieniądze francuskie. Dużą rolę w przygotowaniach do powstania obozu i uzyskania zgody władz trzech państw na jego powstanie – Francji, Stanów Zjednoczonych i Kanady, odegrał Ignacy Jan Paderewski.

Dowódcą obozu był Kanadyjczyk płk Arthur D’Orr LePan. Po dwumiesięcznym przeszkoleniu w Obozie Kościuszko w Niagara-on-the-Lake, sukcesywnie wyekspediowano 20 720 polskich żołnierzy do formowanej od czerwca 1917 r. Armii Polskiej we Francji.

Było to wydarzenie bez precedensu w historii Stanów Zjednoczonych i Kanady, bowiem jedynie Polonia amerykańska dokonała takiej organizacji swojego wojska na Obczyźnie. Armia Polska we Francji, zwana od koloru mundurów „Błękitną Armią”, rekrutowała się z Polaków ochotników z Europy i innych kontynentów.

Z Kanady żołnierzy przetransportowano na koszt Francji do Europy trzydziestoma okrętami. Od lipca 1918 r. oddziały tej armii, pod francuskim dowództwem, walczyły z Niemcami na froncie we Francji. W październiku 1918 r. dowódcą „Błękitnej Armii” został gen. Józef Haller. Wiosną 1919 roku formacja ta została przetransportowana pociągami do Polski i weszła w skład Wojska Polskiego, walcząc w wojnie polsko-ukraińskiej (1919) i polsko-bolszewickiej (1919-1920).

Po wojnach, do Ameryki (USA i Kanady), do swoich drugich ojczyzn, powróciło około 12 500 byłych żołnierzy „Błękitnej Armii”. Pozostali zginęli lub zostali w Polsce i Europie. Ci, którzy powrócili, założyli w 1921 r. w Cleveland, Ohio, Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, które działa do dziś i sfinansowało wykonanie wystawy.

Niestety, w Polsce Niepodległej, nie mówiąc o czasach komunistycznych, wysiłek ten był zapominany, nawet przemilczany. Dzisiaj przywracamy czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce z czasów I wojny światowej na karty historii Stanów Zjednoczonych, Kanady, Francji i Polski.

Zdjęcia prezentowane na wystawie obrazują rekrutację, warunki życia rekrutów, żołnierską musztrę i ćwiczenia, czas wolny, uroczyste wydarzenia i obozową codzienność – wszystko poczynając od czasów rekrutacji, aż po wyjazd żołnierzy z Kanady przez USA do Francji. Obóz Kościuszko odegrał także istotną rolę w historii miasta Niagara-on-the-Lake. Jego mieszkańcy w owym czasie okazali wielką pomoc, wsparcie i sympatię polskim rekrutom.

Wystawa prezentowana jest w Polsce od 2017 r. w ośrodkach akademickich, bibliotekach, domach kultury, galeriach i muzeach miejskich.

Na pokazywanym wzruszającym filmie dokumentalnym „Z wycieczki Stowarzyszenia Weteranów do Polski” z 1927 r. kamera towarzyszy weteranom i ich rodzinom w objeździe kraju (pociągiem) od chwili przybycia statku do Polski. Pokazane są piękne unikatowe historyczne zdjęcia z Gdyni, Gniezna, Poznania, Częstochowy, Katowic, Krakowa, Zakopanego, Marcinkowic, Nowego Sącza, Borysławia, Lwowa, Równego, Wilna, Warszawy, Wilanowa, Radzymina i Łodzi.

Oglądamy defilady wojskowe, widać pola Mazowsza,Wołynia i Polesia, ukazano wiele historycznych postaci, w tym gen. Józefa Hallera i gen. Mariusza Zaruskiego, dziarskich Powstańców Styczniowych, witających weteranów w Warszawie. Jest to skrócona wersja filmu zrealizowanego przez IPN, w oryginale film trwa 84 min i ukaże się na płycie DVD wydanej przez IPN w Warszawie w 2021 roku. Film został przekazany do Archiwum IPN przez Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, rekonstrukcję kopii wykonała Filmoteka Narodowa Instytut Audiowizualny.

Autor i kurator wystawy – dr Anitta Maksymowicz
(Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze)

Organizator i koordynator wystaw w Polsce – Wojciech Stanisław Grochowalski
Fundacja Kultury i Biznesu

Dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu – dr Małgorzata Dąbrowicz

Wystawa zorganizowana przy wsparciu finansowym Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce Okręg 2 w Nowym Jorku
Archiwista SWAP – dr Teofil Lachowicz