Ziemiaństwo to warstwa społeczna będąca kontynuacją tradycji rycerstwa i szlachty, ostatecznie ukształtowana w XIX w. W Wielkopolsce – wtedy na ziemiach zaboru pruskiego – istniały jednak inne warunki rozwoju ziemiaństwa niż na pozostałych ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.
Majątki ziemskie były tu znacznie mniejsze niż na Kresach, jednak bardziej fachowa i troskliwa gospodarka sprawiała, że wielkopolscy ziemianie może mniej byli majętni, ale bardziej „stabilni”, mieli mocniejsze oparcie w swoich dochodach.
W XVI w. do szczególnego znaczenia doszła rodzina Górków. Wiek następny to czas świetności Opalińskich, a potem Leszczyńskich, w XVIII w. zaś nadeszła pora chwały Działyńskich, Sułkowskich i Raczyńskich. Wiek XIX zmienił pozycję tych rodów; dawna szlachta coraz bardziej wyrównywała swoją pozycję – rodziło się ziemiaństwo, w miastach zaś inteligencja.
Rodzina Raczyńskich herbu Nałęcz, od końca XVIII w. z „matecznikiem” w Rogalinie, zalicza się do najbardziej zasłużonych. Kazimierz (1729-1824), starosta generalny Wielkopolski, był twórcą potęgi tego rodu, który długo zachował swoje tradycje.
Drugim wielce zasłużonym rodem ziemiańskim byli Działyńscy herbu Ogończyk, rezydujący w Kórniku od 1676 r. Dobra kórnickie nabył Zygmunt Działyński (zm. 1685 r.), a dwaj ostatni z rodu – Tytus (1796-1861) i Jan Kanty (1829-80) przyczynili się do ugruntowania pozycji rodziny nie tylko w Wielkopolsce. Chwalebną kartę zapisali Morawscy – dyplomaci i żołnierze. Jeden z nich, Franciszek (1783-1861), był generałem, ministrem wojny Królestwa Polskiego i cenionym poetą, Witold (1895-1944) zaś, powstańcem wielkopolskim i polskim attache wojskowym w Berlinie.
Dyplomatami byli także m.in. Józef Lipski (1894-1958) z Lewkowa (powiat ostrowski) i Tadeusz Gustaw Jackowski (1889-1972) z Wronczyna (powiat poznański). Wielką rolę odegrał Augustyn Gorzeński (1742-1816) z Dobrzycy (powiat pleszewski), generał i mecenas sztuki, jeden ze współtwórców Konstytucji 3 maja. Wielu wybitnych żołnierzy wydały rodziny m.in. Niegolewskich, Mycielskich, Potworowskich, Skórzewskich, Taczanowskich, Turnów, Żółtowskich. Mańkowscy i Chłapowscy zasłynęli zaś jako doskonali rolnicy.
Jeden z nich, Dezydery Chłapowski (1788-1879), był adiutantem Napoleona, a potem reformatorem rolnictwa w zaborze pruskim i jednym z najzdolniejszych generałów w Powstaniu Listopadowym. Kwileccy to przede wszystkim ziemianie i naukowcy, Sczanieccy – działacze społeczni i narodowi, Mielżyńscy zaś, zwłaszcza Maciej (1799-1870) i Seweryn (1804-72) zasłynęli z udziału w Powstaniu Listopadowym i w pracy organicznej.
Tradycje ziemiańskie powoli wracają do Wielkopolski i choć już nie jest to ta sama warstwa społeczna co jeszcze sto lat temu, nadal przedstawiciele zasłużonych rodzin stanowią wzór przywiązania do polskości, dając przykład wysokiej klasy i etyki, walorów, które wypracowały całe pokolenia ziemian wielkopolskich.
Więcej: A. Kwilecki, Wielkopolskie rody ziemiańskie, Wydawnictwo Poznańskie 2010